Ενσυναίσθηση και απο-ιεροποίηση του προσώπου…

Τον Καρλ Ρότζερς τον γνώρισα αργά, δεν είχα ιδέα για την ύπαρξή του. Ο δρόμος μέσα από τον οποίο τον αντάμωσα δεν έχει σημασία. Σημασία έχει η συνάντηση. Και αυτή ήταν καθώς λένε ‘επιδραστική’, ήταν ωθητική, κινητροδοτική. Με ‘έσπρωξε’ να ξαναδώ πράγματα. Κυρίως στις σχέσεις. Και επειδή όλα είναι σχέσεις, τελικά αναγκάστηκα να ‘ξαναδώ’ τα πάντα. Δεν είναι κακό αυτό. Κακό είναι να μην έχεις κέφι να ξαναβλέπεις το κάθε τι. Το ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος εύκολα το βρίσκει κανείς στο άγιο Γκουγκλ… σημασία έχει τι είπε… και τι στοχασμό γεννούν, αν γεννούν όσα είπε… και είπε πολλά…

Ένας άξονας που υπήρχε και δεν τον ανακάλυψε αυτός, είναι η ενσυναίσθηση. Και αυτή έχει άμεση σχέση με το άλλο σκέλος του ‘τίτλου’, την από-ιεροποίηση του προσώπου. Θα γίνω σαφής, το δίχως άλλο.

Τι είναι η απο-ιεροποίηση;

Δεν με απασχολεί εδώ το ζήτημα της πίστης ή της θρησκευτικότητας, αυτά έχουν την αξία τους, την μεγάλη εσωτερική και… κυτταρική ακόμα δυναμική τους αφού ιδιαίτερα η πίστη συνδέεται με το μυστηριακό της ανθρώπινης φύσης, δεν συνδέεται μονάχα με το ‘παράλογο’ του βίου, και το φόβο του θανάτου… δεν είναι απλό να ‘ξεμπερδέψεις’ μαζί της… και οι αφορισμοί είτε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά, μόνον ανωριμότητα δείχνουν ή εμπάθεια και αμυντικότητα…

Η αποιεροποίηση του προσώπου [και εκτατικά του όλου βίου] έχει να κάνει περισσότερο με την ματιά [όχι το βλέμμα, αυτό είναι άλλης τάξης μέγεθος]. Με το άγγιγμα των πραγμάτων αλλά και των ανθρώπων, με την αύρα και την ανάσα των όσων γίνονται μέσα μας και εν τέλει, στις εξωστρεφείς μας δράσεις. Όσο πιο ρηχοί και στεγνοί γινόμαστε, όσο πιο επίπεδοι και κυνικοί, τόσο κλεινόμαστε περισσότερο σε μια εαυτική ματιά, σε μια ατομική και όχι προσωπική κοσμοαντίληψη όπου όλα περιστρέφονται γύρω από τις ανάγκες μας… γιατί χειρότερος κι από τον εγωιστή είναι ο μόνος, ο εαυτικά δρών και λειτουργών άνθρωπος που ακόμα και η προβολή του είναι λιγότερο σημαντική, δεν αρκεί, δεν επαρκεί… υπεράνω όλων είναι οι ανάγκες του… ακόμα και αν ‘τσαλακωθεί’ το εγώ του…

Η απο-ιεροποίηση βέβαια είναι ένα σύνθετο φαινόμενο… χαρακτηρίζει τα πάντα και σε όλα τα επίπεδα… δεν συνέβη βίαια και απότομα… μοιάζει με την ‘χρόνια κατάθλιψη’… ο πάσχων δεν μπορεί να προσδιορίσει πότε ακριβώς ξεκίνησε και επειδή δεν έχει την οξύτητα της δίδυμης αδελφής της, μπολιάζει το κάθε κύτταρό του αργά αργά, τον δηλητηριάζει, εξαπλώνεται μέσα του, τον βυθίζει σε μια άλλη κατάσταση που γίνεται πια διάσταση, εξαλλάσσεται, γίνεται μια άλλη ματιά που μοιάζει μερικές φορές φυσιολογική και ισορροπημένη επειδή είναι απλώς λειτουργική ενώ στην ουσία κατατρώει τις ρίζες του μέρα με τη μέρα και τον απειλεί με ουσιαστικό υπαρκτικό αφανισμό…

Η απο-ιεροποίηση δεν ταυτίζεται με την απο-μάγευση. Είναι όμως πρόδρομος. Η απουσία ιερότητας προ-οικονομεί την έλλειψη περιεχομένου εν τέλει. Η απο-μάγευση είναι ένα συνθετότερο φαινόμενο. Και είναι γέννημα και θρέμμα του νεωτερικού ανθρώπου. Και οδήγησε σε μια επιπεδότητα και μια ‘ορθοκανονικότητα’ που με τη σειρά της οδήγησε στην αποξένωση, την εκφρασιακή αναπηρία, την σχεσιακή ανημπόρια και ένδεια.

Ένα ‘φάρμακο’ ήταν και είναι στην πυρηνική της διάσταση η ενσυναίσθηση.

Λέει ο Ρότζερς:

Ενσυναίσθηση ή το να είσαι ενσυναισθητικός, είναι η κατάσταση του να αντιλαμβάνεσαι το εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του άλλου με ακρίβεια και με τα συναισθηματικά συστατικά και τις σημασίες που άπτονται αυτών σα να είσαι αυτό το πρόσωπο αλλά χωρίς να ξεχνάς τη συνθήκη του ‘σαν να’. Αυτό σημαίνει το να νιώθεις τον πόνο ή την ευχαρίστηση του άλλου όπως εκείνος τα βιώνει και να συνειδητοποιείς τις αιτίες αυτών όμως με την συνειδητοποίηση ότι είναι ΣΑΝ ΝΑ πονώ εγώ, σαν να χαίρομαι εγώ και ούτω καθεξής. Εάν η ιδιότητα αυτού του ‘σαν να’ απολεσθεί τότε η κατάσταση είναι ίδια όπως της ταύτισης.

Καταλαβαίνει κανείς πως η ενσυναίσθηση προϋποθέτει αυτό που απαιτεί: την κίνηση προς τον άλλο. Βγαίνω από το σπίτι μου και επισκέπτομαι τον γείτονα… με προσκάλεσε και με χαρά τον προσεγγίζω για να τον ακούσω, να τον νιώσω, να δω για λίγο με τα δικά του μάτια. Η κίνηση δεν είναι εύκολη. Όσα θα μου πει θα με επηρεάσουν, θα με συγκινήσουν, θα με προβληματίσουν. Μπορεί να κλάψω, να γελάσω, να ταρακουνηθώ. Αυτό είναι το γεγονός της επαφής και της σχέσης ακόμα. Είμαι στο σπίτι του άλλου και γιορτάζω το γεγονός. Την άλλη φορά θα τον καλέσω στο δικό μου. Κάποια στιγμή μπορεί να μείνουμε και κάτω απ’την ίδια στέγη. Ο πυρήνας δεν αλλάζει. Η στέγη δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να θέλω να κάνω την κίνηση. Θέλω;

Καταλαβαίνει κανείς ακόμα ότι αν έχει πνιγεί στον κυνισμό [τον οποίο εξακολουθώ να θεωρώ για το πνεύμα ό,τι τον καρκίνο για το σώμα], τον υψαυχή εαυτό, τον αλαζόνα κόκορα εαυτό, τα ναρκισσικό εαυτό, δεν υπάρχει καμιά ελπίδα να γεννήσει και να μεταδώσει ενσυναίσθηση στον άλλο. Και ο άλλος αντιπροσωπεύει την ιερότητα του προσώπου. Ο άλλος δεν είναι ‘εαυτοαντικείμενο’ [selfobject], δεν υπάρχει για να εξυπηρετεί τις ανάγκες μου, ούτε για να προβάλλω πάνω του όλα μου τα αδιέξοδα και τα σκοτάδια, τις χρεώσεις, τις οφειλές, τις αποτυχίες μου. Ο άλλος δεν είναι η χωματερή των ψυχικών σκουπιδιών μου και ακόμη και αν θέλει να ενδυθεί αυτό τον ρόλο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνεται για πάντα ή πως το σχήμα είναι φυσιολογικό. Το να εξοντώσω τον άλλο επειδή με νοιάζεται και με αγαπά είναι νοσηρό και ελεεινό. Πολύ απλά.

Το δικό μου σχήμα στην ανθρώπινη συνθήκη ήταν πάντα:

Επαφή-σχέση-συνάντηση-διύπαρξη.

Το κάθε στάδιο, ο κάθε αναβαθμός έχει την γοητεία του, την ομορφιά του, τους κινδύνους του. Όλοι απαιτούν πολλά και σχεδόν αυτονόητα για να υπάρξουν και να λειτουργήσουν. Οι τρεις πρώτοι εισχωρούν ο ένας μέσα στους άλλους ανανεώνοντας την γοητεία διαρκώς. Πρόκειται για έναν ζωντανό οργανισμό. Θέλει εργασία και πίστη. Υπομονή και πάλη. Διεκδίκηση και ευρύνοια. Η διύπαρξη μεγιστώνει τον ανάβατο κάνοντας τους δυο πόλους να είναι μέτοχοι αλλήλων ως ολοκληρωμένες υπάρξεις με αυταγάπη, αυτοθέλητη και αυτοπροαίρετη δι-επαφή και συμπόρευση ενώ κορυφώνει ενεργειακά όλα τα επίπεδα που ήδη έχουν κατακτηθεί.

Όμως όλα τούτα τα ωραία απαιτούν στον πυρήνα τους την ενσυναίσθηση. Με απλά λόγια, να νοιάζομαι αληθινά για τον άλλο… να με αφορά ο άλλος… ο σύντροφός μου, ο αδελφός μου, ο φίλος μου…

Νοιάζομαι άραγε;

Κάποιες φορές μέσα από αυτή την ‘αρένα’ των σόσιαλ σκέφτηκα πως είμαστε περισσότερο ‘εαυτοαντικείμενα’ παρά αληθινά πρόσωπα. Υπάρχουμε προς εξυπηρέτησιν των αναγκών μας. Όλοι όλων… μια μυστική, σιωπηρή, μοχθηρή συνωμοσία των ‘εαυτοαντικειμένων’…

Αλλά τούτο ανήκει σε άλλη σφαίρα ανάλυσης…

The Dark Side of the Sketch

Art Print by Sebastien DEL GROSSO